Ga direct naar de content

Van onze redactie, 10 september 2024Het moderne Indonesië kent een groot wegennet, maar er is geen weg die zo tot de nationale verbeelding spreekt als De Grote Postweg (Indonesisch: Jalan Raya Pos). De weg bestrijkt de gehele lengte van Java en loopt voornamelijk langs de noordkust van het eiland. Soms voert het traject landinwaarts door moerassen en berggebieden. Gouverneur-Generaal Daendels geeft de opdracht tot de bouw. Tijdens zijn bewind (1808-1811) wordt de afstand tussen de plaatsen Anyer in het westen en Panarukan in het oosten voltooid. Het idee dat de weg geheel tot stand komt door gedwongen arbeid en daarbij duizenden mensen omkomen is diep verankerd in het bewustzijn van Indonesiërs. Het blijft een belangrijk thema in wetenschappelijke en populaire publicaties, het onderwijs en ook in films en op internetsites.

De aanleg

krijgt van Koning Lodewijk Napoleon de opdracht Java te verdedigen tegen een aanval van de Engelsen. Bij het verplaatsen van militairen langs de verschillende kustplaatsen op Java kan hij geen gebruik maken van de route over water vanwege een Engels overwicht op zee. Hij heeft daarom dringend behoefte aan een goede wegverbinding. Hij besluit tot de die binnen één jaar gereed komt. De totstandkoming van het project vindt plaats onder moeilijke omstandigheden: een beperkt budget, dreiging van de Engelsen, onrusten in West-Java en de aanwezigheid van politieke vijanden van Daendels in het regeringscentrum.
De bouw van de weg wordt georganiseerd door lokale, Javaanse vorsten. Zij stellen arbeiders ter beschikking in het kader van de zogenaamde herendiensten, in feite dwangarbeid. Dat er mensen omkomen bij de aanleg staat vast, maar hoeveel is lastig te bepalen. Een vaak geciteerde bron is het boek ‘Overzigt van den staat der Nederlandsche Oost-Indische bezittingen, onder het bestuur van gouverneur-generaal Herman Willem Daendels enz. enz.; ter betere kennis en waardering van ’s mans willekeurig en gewelddadig bewind’ van Nicolaus Engelhart uit 1816. Hij stelt dat er enige duizenden slachtoffers vallen. Engelhart is waarschijnlijk niet helemaal betrouwbaar als bron. Hij is door Daendels zijn positie als gouverneur van de Noordoostkust van Java kwijtgeraakt en koestert sindsdien een wrok tegen hem. Het effect van zijn getuigenis is tot op de dag van vandaag te merken in de (populaire) Indonesische geschiedschrijving waarin Daendels wordt geportretteerd als Tuhan Besar Guntur (Meneer Donder) en het getal van de duizenden doden steeds wordt herhaalt.

Postweg

De defensie van Java is de belangrijkste reden voor de aanleg van de weg. Toch staat de weg bekend als Grote Postweg. Een direct gevolg van het verkorten van de reisduur is namelijk de versnelling van de postbezorging. Daendels organiseert de postdiensten met ongeveer tweehonderd paarden en met op vaste afstanden poststations waar van paard kan worden gewisseld. Daarnaast richt hij een aparte politiemacht op die het postvervoer bewaakt. Dat alles resulteert in een snellere postbezorging. De tijd van het bezorgen van een brief tussen Batavia (Jakarta) en Semarang wordt verkort van gemiddeld tien à veertien dagen naar drie à vier.
Een ander gevolg van de wegaanleg is de verandering van de ruimtelijke ordening op Java. Voorheen was het meeste verkeer noord-zuid georiënteerd: van de handelsplaatsen aan de kust, zoals Semarang, naar de vorstenhoven als Solo en Yogyakarta. Langs de weg ontstaan er nu van west naar oost Java nieuwe nederzettingen, handelsplaatsen en markten. Al deze handelssteden kenmerken zich door een multi-etnische bevolkingssamenstelling. De grotere plaatsen komen ongeveer dertig kilometer van elkaar te liggen. Dat komt overeen met de afstand die mensen gemiddeld afleggen als ze van paard wisselen.






De Grote Postweg door Bandoeng/Bandung in verschillende perioden

Hoewel er rond en tussen de grote Javaanse steden nieuwe wegen worden aangelegd, blijft de Grote Postweg een belangrijke verkeersader. Delen van de weg hebben een andere naam gekregen. In steden als Demak, Kudus, Pati, Juana, Rembang en Lasem is het simpel Jalan Raya (Grote Weg). In Bandung heet een gedeelte bijvoorbeeld Jalan Asia Afrika (Azië, Afrikaweg). Wat opvalt is dat belangrijke overheidsgebouwen, dure hotels, banken en grote shopping malls nog allemaal aan de Grote Postweg zijn gevestigd. staat aan het begin van het ontstaan van het moderne Java. Feodaal Java verandert er door met de opkomst van nieuwe handelssteden in de negentiende- en industriële activiteiten in de twintigste eeuw.