Indonesisch nationalisme en onderdrukking

Van Indische Vereeniging naar Perhimpoenan Indonesia

Van onze redactie, 10 september 2024Op 25 oktober 1908 komen zestien Indonesische studenten bij elkaar in de Hogewoerd in Leiden. De bijeenkomst is georganiseerd door Soetan Casajangan Soripada die een vereniging van Indonesiërs in Nederland wil oprichten. Het plan wordt door de aanwezigen omarmd en verder uitgewerkt. Het is het begin van de ‘Indische Vereeniging’. De vereniging is gevestigd in Den Haag. Aanvankelijk is het vooral een gezelligheidsvereniging, maar na de Eerste Wereldoorlog politiseert de club razendsnel. In 1922 wordt de naam verandert in Indonesische Vereniging en in 1925 in Perhimpoenan Indonesia. Het is één van de eerste organisaties die de naam Indonesië gebruikt en streeft naar onafhankelijkheid. Veel leden worden later bekende politieke leiders van Indonesië, zoals Mohammad Hatta en Soetan Sjahrir.

De beginjaren

Vanaf het begin van de twintigste eeuw komen er steeds meer studenten vanuit Indonesië in Nederland studeren. De meesten gaan studeren aan de Leidse universiteit. In die plaats woont de al wat oudere een onderwijzer uit Sumatra die zijn studie vervolgt aan de kweekschool in Haarlem. Hij neemt het initiatief tot het oprichten van de . In de statuten heet het plechtig: “De Vereniging heeft ten doel het bevorderen van de belangen der Indiërs. De veereniging tracht dit doel te bereiken door het bevorderen van den omgang tusschen de Indiërs in Nederland en het aanmoedigen van Indiërs om in Nederland te komen studeeren.”
Wat opvalt is de term “Indiërs”. Kennelijk voelen de studenten zich geen “inlanders”, de dan juridische en gangbare term voor Indonesiërs. De eerste jaren kenmerkt de vereniging zich voornamelijk als een gezelligheidsclub. Naar buiten toe was de vereniging niet erg actief.
Dat verandert als in Nederland arriveert. Hij is samen met de andere bestuursleden van de verbannen uit Indonesië. Hij verlegt de koers van de vereniging van een gezelligheidsclub naar meer politieke betrokkenheid en steun aan een onafhankelijk Indonesië.

Indisch wordt Indonesisch

Begin 1922 wordt de naam Indische Vereeniging verandert in Indonesische Vereeniging. Een duidelijk signaal van de nieuwe, nationalistische koers. Het bestuur dat in 1923 aantreedt breekt definitief met het verleden van een algemene, sociale vereniging. Het bestuur vertegenwoordigt zowel de verschillende eilanden van Indonesië als verschillende studierichtingen. Op 3 maart 1923 wordt een nieuwe beginselverklaring gepresenteerd: onafhankelijkheid voor Indonesië, geen samenwerking met het Nederlandse bestuur (non-coöperatie) en een streven naar eenheid. De naam van het tijdschrift van de vereniging wordt veranderd in Indonesia Merdeka (Vrij Indonesië). In deze periode is een belangrijke figuur. Hij studeert economie aan de handelshogeschool in Rotterdam. Onder zijn voorzitterschap wordt de naam van de vereniging (PI), de letterlijke vertaling van Indonesische Verenging in het Maleis/Indonesisch.

"De strijd om de vrijheid van ons land [kan] niet anders zijn dan de strijd tegen de Machiavellistische Duivel, die de Hollandsche koloniale politiek beheerscht. En daarom is elke concessie, elke samengang met onze tegenstander fataal."

Uit het anonieme artikel "Naar een politiek" in Indonesia Merdeka (juli 1923)

Internationale contacten

De vereniging zoekt vanaf het midden van de jaren ’20 steun bij antikoloniale en anti-imperialistische organisaties en bewegingen in andere delen van Europa om de misdaden van het Nederlandse kolonialisme in Indonesië bekendheid te geven in het buitenland. Door afgevaardigden naar Parijs, Brussel en Berlijn te sturen komt ze met vooraanstaande activisten en antikoloniale bewegingen in contact, waaronder Jawaharlal Nehru van het Indian National Congress, Messali Hadj van de Algerijnse Etoile Nord-Africain en activisten van de Chinese Kuomintang. Ook zijn Indonesische studenten aanwezig bij het pacifistische Congrès Democratique International dat in augustus 1926 plaatsvindt in het Noord-Franse Bierville, en bij de congressen van de . Hatta wordt gekozen in het uitvoerend comité van de Liga.

Vervolging

Gealarmeerd door de buitenlandse activiteiten van de vereniging besluiten de Nederlandse autoriteiten in te grijpen. Op 10 juni 1927 vinden er huiszoekingen plaats in Leiden en Den Haag, waarbij veel documenten en drukwerk in beslag worden genomen. Vier studenten worden aangeklaagd en gearresteerd vanwege opruiende artikelen in het verenigingsblad Indonesia Merdeka: , Abdoelmadjid Djojoadhiningrat en . De rechtzaak die pas in maart 1928 begint, leidt tot vrijspraak. Het levert de studenten veel publiciteit op in Nederland en Indonesië. Hatta publiceert de brochure “Indonesia vrij” die hij schrijft in gevangenschap.

Leden van de Liga tegen Imperialisme

Nehru, India

Hatta, Indonesië

Ho Chi Minh, Vietnam

Messali Hadj, Algerije

Anton de Kom, Suriname

Lamine Senghor, Senegal

Verzet

Het activisme van de vereniging schrikt een steeds grotere groep studenten af en het ledenaantal daalt. Vanaf 1931 bestaat het bestuur uit Indonesische communisten en is de vereniging feitelijk een mantelorganisatie van de Communistische Partij Holland (CPH), de latere CPN. Vooraanstaande leden als en worden geroyeerd.
Vanuit hun sterke anti-imperialistische en antifascistische houding nemen veel leden van de Perhimpoenan Indonesia in de oorlog deel aan het verzet tegen de Duitse bezetter. Ook hopen ze door hun inzet voor een vrij Nederland na de bevrijding sympathie te wekken voor hun eigen strijd voor een onafhankelijk Indonesië. Hun bijdrage aan het verzet wordt erkend. Bijvoorbeeld door Prof. Cleveringa in een rede in mei 1945 in de Stadsgehoorzaal van Leiden:
‘Waar er sprake was hier in Nederland van verzet, behoefden wij niet te vragen: waar zijn de Indonesiërs. Zij waren er en stonden op hun post. Zij hebben hun offers gebracht. Zij waren in de concentratiekampen, zij waren in de gevangenissen, zij waren overal.’
Die waardering is mooi, alleen blijft de steun voor hun eigen staat uit. Teleurgesteld vertrekken de meeste Indonesiërs naar Indonesië om zich daar in te zetten voor de jonge Republik Indonesia.

"Waar er sprake was hier in Nederland van verzet, behoefden wij niet te vragen: waar zijn de Indonesiërs. Zij waren er en stonden op hun post. Zij hebben hun offers gebracht. Zij waren in de concentratiekampen, zij waren in de gevangenissen, zij waren overal."

Professor Cleveringa, mei 1945

Vlag van de Perhimpoenan Indonesia

De vlag heeft de bekende Indonesisch nationalistische symbolen: rood-wit en een kop van de banteng