Schoolplaat 118. Maskerdans aan het Hof van Koetei. Borneo

Kalimantan Timur, omstreeks 1912

Een schoolplaat met een zwart-wit foto in een wit kader "118. Maskerdans aan het Hof van Koetei. Borneo". Linksonder: "Kleynenberg & Co, Haarlem.” Beneden op de grond voor het gebouw Hof van Koetei zit een gamalanorkest. Het onderste gedeelte van het Hof is met een decorscherm afgeschermd. Voor een decorscherm op de grond zit het orkest en daarvoor staan de vijf gemaskerde dansers. Bij de schoolplaten hebben een aantal hoogleraren en deskundigen uit die tijd toelichtende teksten geschreven. De toelichtende tekst bij deze afbeelding is van Prof. dr. A.W. Nieuwenhuis: "Plaat 118 stelt voor een soort van tooneeldansen, zooals die aan verschillende inlandsche hoven vooral door jonge vrouwelijke nabestaanden van den vorst, hier in Koetei, worden opgevoerd. In een aan wajangfiguren en oude Hindoebeelden herinnerende maskarade treden deze jonge princessen ten getale van 5 of 7 op; een dalang leest vooraf een verhaal voor, waarop de dans betrekking heeft, die dan door de hiervoor opgeleide danseressen onder begeleiding van de gamelan wordt uitgevoerd. Aan deze inlandsche dansen ligt dus een verhaal ten grondslag; het is eene zinrijke opvoering en niet slechts een sensueele vermakelijkheid, door de ingewikkelde lichaamsbeweging moeilijk en vermoeiend om uit te voeren, voor oningewijden moeilijk in hunne beteekenis te doorgronden. Zij vinden slechts in de onmiddellijke omgeving der voorsten plaats, en mogen ook daarom niet op een lijn gesteld worden met de maskerdansen, die men vooral op Java in het openbaar door een dalang met gemaskerde mannelijke spelers ziet opvoeren, zooals reeds onder plaat 112 werd vermeld. Hoewel er in den aard dezer opvoeringen en in de kleedij plaatselijke bijzonderheden voorkomen, zijn zulke vertooningen toch bijzonder geschikt, om den invloed, die van Java nog over de Buitenbezittingen uitgaat, in het licht te stellen. Oorspronkelijk van uit het Hindoe'sche Java gesticht, volgen de vorstenhuizen aldaar nog tegenwoordig gaarne in zeden en gewoonten die der Vorstenlanden na. Ook de sultan van Koetei heeft, toen de ontginning der boschproducten zooveel geld in zijn rijk bracht, met zijn grootscher hofhouding ook deze dansen van daar overgenomen. Met de overdadige pracht en kostbaarheid der rijk met goud en edelgesteenten versierde gewaden van zulke danseressen en dergelijke meer komen de vorsten in hunne levenswijze in schrille tegenstelling met de schamelheid van die hunner onderdanen. Maar toch is dit meer schijn dan werkelijkheid, want naast dit leven, voor de openbaarheid bestemd, leiden ook deze vorsten achter hunne soms grootsche paleizen in eene zeer inlandsche omgeving hun zeer eenvoudig bestaan, niet zoo heel veel van dat hunner onderdanen verschillend. Dit was ook hier het geval. In het houten paleis van Koetei's sultan, dat den achtergrond inneemt, vond men, op willekeurige wijze door elkaar geplaatst, fraaie voorwerpen van Europeesche nijverheid en kunst, als geschenken of op verkwistende wijze voor veel geld verkregen; in het achterste gedeelte dezer vorstelijke huizinge, de eigenlijke vorstenwoning, kwam van dit alles weinig voor. Om het onderste, uit houten tralies bestaande deel van den paleiswand te bedekken, was een met velerlei kleurige banen en stukken doek samengesteld gordijn opgehangen, dat nu onder de openstaande vensters van de ontvangstzaal den achtergrond vormt."